راز ماندگاری نهضت عاشورا 

گذشت زمان معمولاً فراموشی می‌آورد و بسیاری از حوادث تاریخ را در خود دفن می‌کند، اما نهضت عاشورا نه تنها در طول بیش از ۱۴۰۰ سال گذشته فراموش نشد، بلکه زنده‌تر از گذشته باقی مانده است و در هماره تاریخ به راه خود ادامه خواهد داد. حال برای شیعیان و حتی علاقه‌مندان به حوزه تاریخ تشیع و اسلام این پرسش بنیادین مطرح است که راز و رمز این ماندگاری و بقای نهضت عاشورا در کدام عوامل است؟

 

در درجه نخست مشیت و تقدیر خداوند متعال بر این امر قرار گرفت که این نهضت در طول بیش از 14 قرن و تا به امروز باقی بماند و حتی سرزنده‌تر از گذشته به راه خود ادامه دهد. زیرا خداوند در قرآن کریم وعده داده است که حق بر باطل و خون بر شمشیر پیروز است، همان‌طور که در آیه پنجم سوره مبارکه قصص می‌خوانیم: «وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ» و خواستيم بر كسانى كه در آن سرزمين فرودست‏ شده بودند منت نهيم و آنان را پيشوايان مردم گردانيم و ايشان را وارث زمين كنيم.

 

 

نهضت عاشورا در کنار غدیر خم یکی از افتخارات و در حقیقت هویت شیعه محسوب می‌شود؛ بنابراین شیعه همیشه سعی می‌کرد تا نهضت عاشورا و آرمان‌هایش را زنده نگه دارد. در میان هشت نظریه آغاز پیدایش شیعه (عصر رسول اکرم(ص)، پس از ماجرای سقیفه بنی ساعده، پس از قتل خلیفه عثمان، ماجرای جنگ جمل، جنگ صفین، پس از شهادت امام‌ علی(ع) و نیز شکل‌گیری مباحث کلامی در اواخر قرن اول هجری) نظریه پیدایش شیعه پس از نهضت عاشورا نیز قابل تأمل است که خود بر اهمیت و جایگاه آن در تاریخ تشیع دلالت دارد.

 

مردم و به‌ویژه ما شیعیان در طول تاریخ نیاز داشتیم تا با حسین(ع) و آرمان‌هایش زندگی کنیم. در همین راستا نهضت‌های ایرانی همچون نهضت امام خمینی(ره)، نهضت سربداران، نهضت مشروطه، نهضت جنگل و ده‌ها نهضت دیگر ایرانی و غیرایرانی از نهضت امام حسین(ع) الهام گرفتند. زیرا نهضت عاشورا نهضتی ظلم‌ستیز و حرکت‌آفرین در طول تاریخ بوده است؛ بنابراین نهضت‌های اسلامی ـ ایرانی مدیون نهضت عاشوراست.

 

نهضت عاشورا، نهضتی انسان‌ساز است، چراکه درس‌هایی از جنس شهادت، ایثار، فداکاری، حماسه، آزادگی و ظلم‌ستیزی برای بشر دارد.

 

یکی از مهمترین ویژگی‌ها و در عین حال راز و رمز جاودانگی و ماندگاری نهضت عاشورا در تنوع بازیگران این نهضت است. این نهضت بی‌نظیر در طول تاریخ بشر حداقل دارای ۷۲ تابلو است و هر تابلو برای آدم‌های همه عصر‌ها و نسل‌ها دارای درس‌های متعالی است. کمتر نهضتی در طول تاریخ این‌ همه تنوع بازیگر داشته است. این نهضت در یک تابلویش برای کودکان و خردسالان درس دارد؛ چون در این تابلو علی‌اصغر(ع) است. در تابلویی دیگر حبیب بن مظاهر است و برای پیران و کهنسالان درس‌های فراوانی دارد. در تابلویی وهب مسیحی است و برای مسیحیان درس‌ها دارد. در یک تابلویش، چون زینب(س) است، برای همه زن‌های تاریخ درس و آموزه دارد. در یک تابلویش علی‌اکبر نوجوان است و برای نوجوانان درس‌ها دارد. در تابلوی دیگرش عباس جوان است و برای جوانان صد‌ها درس دارد. در یک تابلویش عرب است و در تابلوی دیگرش جوان سیاه‌پوست آفریقایی و یا واضح رومی که اساساً غیراعراب بودند. نهضت عاشورا، نهضتی است که قوم و نژاد و جنس و سن نمی‌شناسد که خود موجب ماندگاری این نهضت عظیم انسان‌ساز بشری و در طول تاریخ است.

 

 

نهضت عاشورا منحصر به‌فردترین نهضتی است که انواع مصیبت‌ها و در حقیقت جنایت‌ها بر روی رهبر آن و نیز یارانش پیاده شد و در عین حال سربلند بیرون آمد. این راز و رمز بقا و ماندگاری این نهضت انسان‌ساز است. در یک جنایت، کوفیان او و اهل بیتش را دعوت کردند و سپس دعوت‌شان را شکستند. در جنایت دوم نه تنها یاری‌اش نکردند، بلکه در برابرش شمشیر کشیدند. در جنایت دیگر کودک خردسالش را کشتند و البته باز هم امام حسین(ع) سربلند بیرون آمد. در جنایت دیگر فرزند جوانش علی‌اکبر را کشتند و در جنایت دیگر برادر رشیدش عباس را. در جنایت دیگر شش برادر و شش پسرعمویش را در یک روز کشتند. سه خواهرزاده و دو برادرزاده نیز در روز عاشورا به شهادت رسیدند. اینها همه جنایت‌هایی بود که ظالمان و ستمگران در حق امام حسین(ع) اجرا کردند و او از همه این جنایت‌ها سربلند بیرون آمد و این خود راز و رمز ماندگاری این نهضت شد. حتی در جنایت دیگر و به هنگام آخرین لحظات عمر شریفش به خیمه‌گاه و زن و فرزندش حمله کردند که ایشان آن جمله معروف اگر دین ندارید، لااقل آزادمرد باشید و بگذارید تا بمیرم و سپس به اهل بیتم و زن و فرزندم حمله کنید را بیان فرمودند. 

 

نهضت امام حسین(ع) از معدود و منحصر به‌فردترین قیام‌های بشری است که یک نفر به پا شد و در مقابل ظلم و ستم زمان قیام کرد و مهم‌تر از آن این است که خود و خانواده‌اش خط مقدم این قیام بودند.

 

در قیام امام حسین(ع) هیچ منفعت شخصی وجود ندارد که خود راز و رمز ماندگاری این نهضت در طول ۱۴ قرن گذشته است. اگر امام حسین(ع) دنیا و مادیات می‌خواست، فقط کافی بود که با یزید صلح کند و خلافت و حکومتش را به رسمیت بشناسد. اما سرور و سالار شهیدان آرمان و اعتقادش را با دنیا و مادیات و منافع فردی و شخصی معامله نکرد و البته این راز و رمز بزرگ ماندگاری نهضت عاشورا و در طول تاریخ است. 

 

علاوه بر عوامل پیش گفته نمی‌بایست نادیده گرفت که تلاش‌های ائمه اطهار(ع) نیز در ماندگاری و بقای این نهضت و یاد آن نیز اثر قابل توجهی داشته است. به‌طور مثال امام سجاد(ع)، امام باقر(ع)، امام صادق(ع) و امام رضا(ع) با گریه کردن بر سرور و سالار شهیدان، با زیارت از بارگاه شهدای کربلا، حمایت و تشویق شاعران به مرثیه‌سرایی درباره حادثه کربلا، بیان احادیث درباره ثواب گریه کردن بر حسین و نیز زیارت مرقد شریف او و صد‌ها اقدام دیگر به ماندگاری این نهضت یاری رساندند.

 

امامعلی شعبانی، پژوهشگر و عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه مازندران